Ảnh hưởng cộng đồng

Nicholas Christakis, Giám đốc phòng thí nghiệm Bản chất con người của Đại học Yale, đã trăn trở rất nhiều về việc thiết kế tương tác giữa con người trong môi trường mạng xã hội. Nhóm của ông đã nghiên cứu xem vị trí trong mạng xã hội ảnh hưởng như thế nào đến hành vi của chúng ta, và những cá nhân có ảnh hưởng nhất có thể thay đổi đáng kể văn hóa của cả mạng lưới như thế nào.

Ở Honduras, họ sử dụng cách này để gây ảnh hưởng đến việc tiêm vaccine và chăm sóc bà bầu. Những người như vậy có tiềm năng biến một nền văn hóa bắt nạt thành một hình thức thiện nguyện. Nguyên lý này từ lâu đã được các thương hiệu ứng dụng vào chạy quảng cáo.

Christakis đã thực hiện một thử nghiệm phân chia ngẫu nhiên những người lạ để chơi trò chơi với nhau. Họ có hai lựa chọn hoặc tử tế hợp tác hoặc đào tẩu. Lúc đầu, khoảng hai phần ba số họ hợp tác. Nhưng một số người trục lợi và những người khác cảm thấy bị lợi dụng nên họ cũng dần trở nên bất hợp tác. Cuối cùng, ai cũng có những trải nghiệm không mấy hay ho. Vòng một kết thúc, những người tham gia được yêu cầu lựa chọn hợp tác hoặc cắt đứt quan hệ với người khác. Họ chỉ được biết người kia là kẻ đào tẩu hay hợp tác. Kết quả là, mọi người cắt đứt quan hệ với kẻ đào tẩu và hình thành quan hệ với người hợp tác. Nói cách khác, xã hội hợp tác đã thay thế xã hội bất hợp tác.

Ảnh: iStock

Christakis cũng thử cho thêm chương trình máy tính gia nhập vào xã hội. Ông nhận thấy rằng, khi chương trình hoạt động hoàn hảo không giúp ích cho con người. Nhưng khi nó thực hiện một số sai lầm thì lại mở ra khả năng hợp tác để giải quyết vấn đề.

Nói cách khác, có chút “nhiễu” động vào hệ thống lại giúp mạng lưới hoạt động hiệu quả hơn. Có lẽ, một phiên bản của mô hình này có thể thâm nhập vào “hội kín” để thỉnh thoảng đưa ra những quan điểm khác, giúp mọi người thoát khỏi cái bóng cố chấp và cho phép xã hội hợp tác nhiều hơn nữa.

Áy náy và trừng phạt

Từ thí nghiệm trên cũng rút ra một điều quan trọng: hành vi tiêu cực bắt nguồn từ sự ẩn danh của các tương tác trên Internet. Thử nghiệm cho thấy tình trạng kỳ thị chủng tộc giảm đáng kể khi người ta sử dụng chương trình máy tính có gắn hình ảnh cá nhân để phản ứng “đau đớn” với những bài đăng gây tổn thương, nhiều tuần sau, những tweet kỳ thị đã biến mất.

Ảnh: psychotherapist-nyc

Một thử nghiệm khác là khi cho thêm tính năng “tòa án” xét xử những người chơi xấu bởi những người chơi tốt, công ty trò chơi League of Legends cho biết 280.000 người chơi “được cải tạo” đã đạt được vị trí tích cực trong cộng đồng sau một năm. Như vậy, một xã hội cũng trở nên tử tế hơn khi có sự tưởng thưởng và trừng phạt xứng đáng.

Bẫy troll

Cristian Danescu-Niculescu-Mizil của Khoa Khoa học Thông tin Đại học Cornell cho hay: Mọi người thường nghĩ troll là tiêu cực. Song thực tế, luôn có một thời gian nhất định nào đó, những con người bình thường, tử tế cũng có thể trở thành kẻ đi troll. Có hai yếu tố để hình thành nên troll: nội dung trao đổi và trạng thái cảm xúc. Ông lấy ví dụ: Nếu ngày tồi tệ của bạn thường bắt đầu vào thứ hai, bạn sẽ có xu hướng troll người khác vào ngày đó. Và đến thứ bảy bạn lại trở nên mềm mỏng hơn.

Ông đã xây dựng thuật toán dự đoán chính xác tới 80% khi ai đó sắp trở thành người bị bắt nạt trực tuyến. Điều này có thể giúp mọi người trì hoãn lại việc đăng bài phản ứng. Nếu mọi người chịu dừng lại suy nghĩ trước khi viết điều gì đó, họ thường có xu hướng nói năng tử tế hơn.

Ảnh: Getty/BBC

Tin vui là, mặc dù đã có nhiều hành vi cư xử thô lỗ xảy ra, nhưng phần lớn các tương tác vẫn là tốt đẹp và mang tính hợp tác. Một nghiên cứu ở Anh cho thấy những bài viết chống lại tinh thần bài Do Thái được chia sẻ rộng rãi hơn những bài viết phân biệt chủng tộc Do Thái. Có lẽ, tự chúng ta cũng đã kiểm duyệt chính mình.

Như Danescu-Niculescu-Mizil chỉ ra, chúng ta có hàng ngàn năm để trau dồi sự tương tác giữa người với người, nhưng chỉ có 20 năm để thích nghi với truyền thông xã hội. “Trong đời thực, chúng ta có thêm những tín hiệu từ biểu hiện trên khuôn mặt đến ngôn ngữ cơ thể. Trong môi trường trực tuyến, chúng ta chỉ thảo luận thông qua văn bản. Không hề ngạc nhiên khi chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm ra cách để thảo luận và hợp tác trực tuyến.”

Khi hành vi trực tuyến phát triển, chúng ta có thể tìm cách gửi đi các tín hiệu tinh tế, tương đương với ngôn ngữ cử chỉ và khuôn mặt, để giúp thảo luận trực tuyến trơn tru. Trong khi chờ đợi, lời khuyên để đối phó với những vụ bắt nạt trực tuyến là giữ bình tĩnh, đừng trả đũa. Sử dụng tính năng chặn/kéo sổ đen những kẻ bắt nạt. Nói chuyện với gia đình hoặc bạn bè về những gì đang xảy ra và yêu cầu họ trợ giúp bạn. Chụp ảnh màn hình và báo cáo quấy rối trực tuyến tới dịch vụ truyền thông xã hội và nếu có những mối đe dọa về thể chất, báo cáo với cảnh sát.

Mặt khác, các phương tiện truyền thông xã hội cũng phải chịu áp lực chỉ đạo các thuật toán khuyến khích hợp tác hơn là chia rẽ, những trải nghiệm trực tuyến tích cực hơn là bắt nạt. Là người dùng, chúng ta cũng có thể học cách thích ứng với môi trường giao tiếp mới này để mang lại ứng xử lịch sự tử tế chúng ta có được trong đời thực lên môi truờng ảo. Danescu-Niculescu-Mizil tự tin: Tôi rất lạc quan. Chỉ là một trò chơi khác và chúng ta cần tiến hóa thích nghi.